موضوع: برخی از مصادیق و لوازم عفّت

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمين و الحمد لله الذی لا مُضادّ له في مُلكه و لا مُنازِعَ لَهُ في أمره. الحمدالله الذی لا شريك لَهُ في خلقه و لا شبيه لَهُ في عَظَمَتِه. وصلّی الله علی سيدّنا ونبيّنا محمّد صلّی الله عليه وعلی آله الطاهرين واصحابه المنتجبين. عبادالله، أُوصيكم و نفسي بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.

«وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضنَ مِن أَبْصَارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لَا يُبدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنهَا وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ»  النور، 31

(به زنان با ايمان بگو)... و (اطراف) روسرى‏هاى خود را بر سينه­هاشان افكنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود) و زينت خود را آشكار نسازند.

مقدّمه:

(تبریک نوروز ـ تسلیت شهادت حضرت زهرا سلام اله علیها و تسلیت سقوط هواپیما) در خطبه­های گذشته سخن از برکات و آثار مثبت خانواده و همسرداری بود. گفتیم اوّلین برکت خانواده داری اطاعت امر الهی، به دست آوردن رضای خدای سبحان و کسب اجر معنوی است. برکت دوم آرامش و آسایش جسمی روحی و روانی بود. سپس از سومین برکت خانواده داری با عنوان موّدت، رحمت و تجربه­ی عشق پاک سخن گفتیم. همچنین از «عفّت و پاکدامنی» به عنوان چهارمین امر یاد شد. ان شاء الله در این خطبه به برخی از مصادیق و لوازم عفّت به خصوص در جامعه­ی مسلمانان اروپا به صورت آشکارتری اشاره می­گردد.

مطلب اوّل:

در اسلام، طبق آموزه­های قرآن کریم و اهل البیت علیهم السلام، «عفّت» صرفاً یک امر درونی، مبهم و تعریف نشده نیست؛ بلکه لوازم و مصادیق عینی برای آن تعریف شده که مسلمانان واقعی به عنوان یک وظیفه­ی شرعی در متن زندگی به آن پای­بند هستند و آن را نشانه­ی صداقت می­شمرند. ما در خطبه­های آینده به تدریج به مواردی مهم اشاره می­کنیم: 1ـ حجاب، پوشش و آرایش؛ 3ـ دست دادن زن و مرد نامحرم.

روشن است که اسلام با حضور زنان در اجتماع مخالفت ندارد و وظایف و تکالیف شریعت اسلامی در مورد پوشش مثل همیشه از نوعی عقلانیت دینی و عرفی نشأت می­گیرد و ادله­ی عقل پسند و استدلالی خاص خود را دارد. گاهی مشاهده می­کنیم که عدم اطلاع صحیح از این امر موجب سردرگمی از یک طرف و سوء تفاهم و دردسرهایی از سوی دیگر می­گردد. به عنوان مثال وقتی که دختران و پسران مسلمان با فلسفه­ی پوشیدگی در اسلام بهتر و بیشتر آشنا باشند خواهند توانست به اهدافی که از تشریع آن در جهت تقویت خانه و خانواده دنبال می­شود دست پیدا کنند. از سوی دیگر، نزد فرهنگ­های متکثّر و جامعه­ی غیر دینی نیز وقتی که درک درستی از پوشش یک زن مسلمان وجود ندارد، ممکن است آن را نوعی تظاهر به ناسازگاری یا اعلام عدم هماهنگی با جامعه تفسیر و تعبیر کنند. یا دست ندادن مرد مسلمان با زن­های غیر مسلمان را نوعی توهین و تحقیر زن تلقّی نمایند و در نتیجه نسبت به آنان بدگمان شوند یا خودشان از نظر روحی و روانی آسیب ببینند. بنابراین، مسأله­ی مهم­ ارائه­ی اطلاعات درست و دقیق در این باره و نقش آن در  تحکیم و استواری بنیان­های خانواده  می­باشد. تذکّر این نکته هم لازم است که مصادیق عفّت در اسلام، برخلاف آنچه که برخی تصوّر می­کنند، منحصر به زنان نیست؛ بلکه چه زن و چه مرد باید به عنوان احترام به همسر خود و خانواده­های دیگر به آن ملتزم باشند. در ادامه به مسأله­ی حجاب و پوشش می­پردازیم و بقیه موارد را ان شاء الله به آینده موکول می­کنیم:

مطلب دوم: حدود پوشش زنان

مقدار واجب پوشش زنان و مردان چه مقدار است؟ از نظر قرآن کریم، مقدار واجب پوشش برای مردان لباس عرفی است؛ یعنی مردان باید آن مقدار از بدن را که عرف مسلمانها پوشاندن آن را لازم می­دانند بپوشاند. لذا شلوار­هایی که برخی از مردان می­پوشند و موقع نشستن یا خم شدن برخی از قسمت­های بدن آنان آشکار می­شود از نظر اسلامی نامناسب است. امّا در مورد زنان طبق آیه­ی شریفه «زینت زنان» باید پوشیده شود. حال برخی «زینت» را به معنای زينت طبيعى (اندام زيباى زن) گرفته‏اند، و برخی دیگر به معنى«محل زينت» گرفته‏اند، يعنى گوشها و گردن و دستها و بازوان. برخی هم آن را به معنى خود «زينت آلات» گرفته‏اند، منتها در حالى كه روى بدن قرار گرفته، و طبيعى است كه آشكار كردن چنين زينتى توأم با آشكار كردن اندامى است كه زينت بر آن قرار دارد. بنابراین، طبق آیات قرآن کریم، برای زنان پوشاندن مو و بدن و دست و پاها تا مچ لازم است، ولی «گردی صورت» و «دو کف دست تا مچ» و «کف پاها» نیاز به پوشش ندارد.

دو نکته­ ی مهمّ:

1ـ طبق فرموده­ی قرآن کریم لباس زن نباید به گونه­ای باشد که زینت او را آشکار کند؛ پس اگر به گونه­ای باشد که برجستگی­های بدن را آشکار و نمایان سازد، پوشش کامل نیست. به همین دلیل در آیه­ای دیگر، سخن از «جلابیت» است؛ یعنی قطعه پارچه­ی سراسری که روی سرتاسر بدن می­آید، مثل چادر یا مانتوی گشاد که روی شلوار پوشیده می­شود: «یدنین من جلابیبهن»^[1]

2ـ آرایش زنان و دختران نباید به گونه­ای باشد که در معرض دید نامحرم قرار گیرد، مگر آن مقداری که بعد از استعمال وسایل آرایش یا ادکلن در مجالس زنانه یا نزد همسر، بعد از پاک کردن مواد یا رفتن عطر ادکلن، به مقدار رقیق و کم آثار آن خود به خود بر صورت یا بدن باقی می­ماند و عبارت «الا ما ظهر منها» در آیه­ی اوّل النور به آن اشاره دارد: «وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا».

مطلب سوم: فلسفه­ ی حجاب  

درباره­ی پوشش نظریاتی مطرح است، از جمله: محفوظ ماندن از سرما و گرما؛ پوشاندن زشتی­ها و آنچه که آشکار بودن آن مایه­ی خجالت است؛ زیبایی و آراستگی؛ نشانه­ی شرافت خانوادگی؛ نشانه­ی عرفی وفاداری به همسر...[2]

امّا به نظر می­رسد همه­ی این جنبه­ها می­تواند با هم مورد نظر باشد، ولی در عین حال، نباید نقش تشریع الهی در ادیان مختلف به ویژه ادیان ابراهیمی، مثل یهود، مسیحیت اسلام نادیده گرفته شود؛ چرا در همه­ی ادیان و حتی فرهنگ­ها و تمدّن­های غالب و راقی در طول تاریخ نیز مطرح بوده است. و در قرآن کریم غیر از آیاتی که به طور عام مسأله عفّت را مطرح می فرماید، بیش از ده آیه در مورد خصوص پوشش، حجاب و نگاه وجود دارد.

البته پیش از نزول آیات حجاب در سوره­ی مبارکه­ی النور، زنان روسری خود را در پشت گوش­ها قرار مى‏دادند و طبیعتاً گردن و مقدارى از سينه آنها نمايان مى‏شد. در كتاب كافى در شأن نزول نخستين آيه­ی سی­ام سوره­ی مبارکه­ النور از امام باقر علیه السلام نقل شده: جوانى از انصار در مسير خود زنى را دید و در حالى كه به راه خود ادامه مى‏داد هم چنان از پشت سر خود به او نگاه مى‏كرد ولی ناگهان صورتش به ديوار خورد و چیز تيزى در ديوار بود و صورتش را شكافت! جوان به خود آمد و ديد خون از صورتش جارى شده است. (از کار خود سخت ناراحت شد) و خدمت پيامبر رفت تا ماجرا را بازگو کند. هنگامى كه چشم رسول خدا صلی الله علیه و اله به او افتاد فرمود: چه شده است؟ و جوان ماجرا را نقل كرد، در اين هنگام جبرئيل، پيك وحى خدا نازل شد و آيه را آورد.[3]

به طور کلّی، مواردی را به عنوان فلسفه­ی دینی حجاب و پوشش زنان می­توان بر شمرد، از جمله:

1ـ تکلیف و وظیفه­ی شرعی: از این نظر پوشش یک تعبّد است که خدای سبحان با علم کامل خود به مسائل و حقوق انسان تعیین فرموده و یقیناً مثل همه­ی موارد دیگر با مصالح فرد و اجتماع سازگار و هماهنگ است و بی اعتنایی به آن موجب از هم پاشیدگی نظام الهی در جامعه، خانواده و درون افراد می­گردد، چنان که در همین حال حاضر در بسیاری از جوامع شاهد نابودی خانواده و تنزّل جایگاه معنوی زنان هستیم.

2ـ جنبه­ی اجتماعی: از این نظر پوشش زن نشانه­ی والایی و تعالی مقام اوست. با وجود پوشش، زن دیگر یک کالای لوکس، تجمّلاتی و در دسترس برای مردان نیست و کسی نمی­تواند به مقتضای طبع و غریزه، بی پروا یا دزدانه به زیبایی­های او سطحی ترین لایه­ی وجود اوست، دستبرد بزند. بلکه هویت، حقیقت و معنایی عمیق دارد که در پس حجابش، در اندیشه، معنویت و هنرش نهفته و باید آن را جستجو کرد و یافت.

3ـ از جنبه­ی اصالت زن: زن یک شخصیت مستقل، اصیل و ارزشمند است و چیزی در عرض مردان است نه در حاشیه­ی مردان. لذا لازم نیست مانند مردان لباس بپوشد و رفتار مردانه داشته باشد تا پذیرفته گردد. از این منظر زن مانند گلی است که کسی جز باغبان حق بوییدن او را ندارد و نمی­تواند نگاه خصوصی به او نگاه داشته باشد.

4ـ از نظر نفسانی: پوشش باعث سلامت نفس است، مانند پلک چشم یا پوست میوه یا روکش سیم برق که موجب امنیت و سلامت برای خود و دیگران است.

5ـ از نظر خانوادگی: نشانه­ای است از احترام به همسر و وفاداری به شوهر کنونی یا آینده­ی خود و نیز احترام به همسران دیگران و تلاش برای حفظ کانون گرم سایر خانواده­ها.

دو اشکال و جواب:

اشکال1: حجاب زن مسلمان در جامعه اروپایی موجب جلب توجّه بیشتر می­شود و این نقض غرض است.

پاسخ: قرآن کریم می­فرماید: حجاب سبب شناخته شدن شماست: «ذلک ادنی ان یعرفن». یعنی شناخته شدن به عفّت و التزام به اخلاق نه تنها چیز بدی نیست؛ بلکه نیکوست.  

اشکال2: حجاب زنان مسلمان نوعی تظاهر به دین داری است و استفاده از آن به منزله­ی اعلام ناهماهنگی و ناسازگاری با جامعه است. به همین دلیل، اخیرا در چند ماه گذشته در دستور العملی از سوی برخی از نهادهای کلیسا استفاده از روسری در بیمارستانهای تحت نظر کلیسا ممنوع اعلام شد.[4]

پاسخ: اوّلاً، مسأله­ی حجاب در شریعت یهود و مسیح امری شناخته شده است و حتی مجسّمه های حضرت مریم مقدّس سلام الله علیها در کلیسا با روسری و پوشیده است، حتی ایشان در تجلیاتی که ادّعا شده مثل آنچه که در شهر فاطیما رخ داده چادر به سر داشته است. مهم این است که الگو بودن ایشان در زندگی عملی پذیرفته نشده و در میان مدّعیان محبّت مسیح به دلایل مختلف عملاً نسبت به این ارزش و سنّت دینی دیرپا نیز مانند سایر امور دینی کم لطفی و بی­مهری می­شود، تا جایی که ظاهرا خود حضرت مریم به بیمارستانهای یادشده مراجعه کند به خاطر حجابش او را نخواهند ­پذیرفت!

ثانیاً، همان طور که در قرآن کریم در ضمن چندین آیه بیان شده و ما یکی از آن آیات را در صدر بحث تلاوت کردیم، انتخاب پوشش اسلامی فقط یک وظیفه­ی دینی و شرعی است. لذا وقتی که می بینیم برخی را به خاطر رعایت و پایبندی به این امور رادیکال می­نامند، چاره­ای نداریم جز این که او را آدم بی اطلاع و نا آشنا با مسائل اسلامی بدانیم که نمی داند انتخاب پوشش از نظر یک زن مسلمان عین صداقت و شفافیت و درست دینی است و عدم رعایت آن از نظر وی، نوعی رفتار دو گانه و متناقض و منافقانه شمرده می­شود. این یک واقعیت است که از نظر جامعه مسلمانان کسی که از یک سو خود را مسلمان معرفی کند و از سوی دیگر به دستورات اجتماعی آن پای بند نباشد در صداقت و یک رنگی او شک وجود دارد.  آیا ما می­خواهیم دیگران در رفتار با ما صادق باشند یا دو رو و منافق؟ پس اجازه بدهیم یک مسلمان به التزامات خود پای بند باشد و با عکس العمل­های ندانسته و نسنجیده­ی خود، روح دروغ و نفاق را در دیگران پرورش و گسترش ندهیم.

ثالثاً، طبق قانون اساس و قوانین عادی آلمان استفاده از نمادهای دینی تا زمانی که مزاحمتی برای دیگران نباشد ممنوع نیست. استفاده از حجاب حقّ شهروند مسلمان است که در یک جامعه آزاد و باز باید محترم شمرده شود. اجازه بدهیم انسان ها آزاد باشند و به تصمیم های فردی آنان احترام بگذاریم.

ـ محکومیت دخالت در امور داخلی کشورها و پرهیز از گسترش دامنه­ی خشونت و جنگ سالاری. نگذارید در قرون آینده نسبت به قرن حاضر همان قضاوتی را داشته باشند که ما نسبت به قرون وسطی.