بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمين و الحمد لله الذی لا مُضادّ له في مُلكه و لا مُنازِعَ لَهُ في أمره. الحمدالله الذی لا شريك لَهُ في خلقه و لا شبيه لَهُ في عَظَمَتِه. وصلّی الله علی سيدّنا ونبيّنا محمّد صلّی الله عليه وعلی آله الطاهرين واصحابه المنتجبين. عبادالله، أُوصيكم و نفسي بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.

قال الله الحکیم فی محکم کتابه. اعوذ بالله من الشیطان الرجیم:

«وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَّحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى » [1]

و اهل (خانواده و کسان) خود را به نماز فرمان ده و خود بر آن شكيبا باش ما از تو جوياى روزى نيستيم ما به تو روزى مى‏دهيم و فرجام [نيك] براى پرهيزگارى

مقدّمه: تبریک اعیاد شعبانیه؛

در خطبه­های گذشته از آثار مثبت خانواده و همسرداری سخن گفتیم. اوّلین برکت به دست آوردن رضای خدای سبحان بود. برکت دوم آرامش و آسایش از نظر جسمی روحی و روانی بود. سومین برکت موّدت، رحمت و تجربه­ی عشق پاک بود. «عفّت و پاکدامنی» اثر چهارمین و «رونق کار و اقتصاد» اثر پنجم بود. در این خطبه به ششمین اثر اشاره می­گردد که «نقش مثبت خانواده در تحکیم ارتباط با خدای سبحان و ارتقاء معنویت» است.

به عنوان مقدّمه همان طور که اشاره خواهد شد عبادت در اسلام ارزش بی همتایی دارد. این در حالی است که تشکیل خانواده موجب توسعه­ در عبادت خدای سبحان می­باشد. بنابراین باید گفت: یکی از برکات تشکیل خانواده عبارت است از توسعه­ی عبادت یعنی ارتقاء کیفی و کمّی عبادت. به عنوان مثال:

ـ عبادت انسان متأهل نزد حضرت حق اجر و پاداش بیشتری دارد و به استجابت هم نزدیک تر است؛

ـ خانواده موجب برکت هم افزایی معنوی و عبادی است (امام علی فردای شب عروسی فرمود: نعم العون علی طاعه الله)؛

ـ زمینه­ی دعا و نیایش جمعی را فراهم می­کند که نزد خداوند محبوب است و ...

به همین جهت برای بررسی کامل تر بحث لازم است در بیش از یک جلسه موضوع مورد بررسی قرار گیرد و امروز قسمتی از آن بعون الله تعالی عرض خواهد شد.

 مطلب اوّل: (معنا و ارزش عبادت)

عبادت در لغت «تذلّل و خضوع بنده­وار» است و در اصطلاح به معنای انجام اعمالی به قصد جلب رضایت و خشنودی پروردگار جهان عزّ اسمه می­باشد. عبادت در همه­ی ادیان به گونه ای مطرح بوده است؛ چرا که و عبادت نقش اساسی در برقرار ارتباط بین بندگان با خدای سبحان دارد و مهم ترین رسالت دین آشنا ساختن و ارتباط دادن انسان در همه­ی شؤون زندگی با خداست.

امّا عبادت در اسلام منزلتی رفیع و بلند دارد و هیچ زمان و مکان یا انسانی از عبادت استثنا نمی­شود؛ به گونه­ای که عبادت «دلیل» و فلسفه­ی خلقت و آفرینش عالم هستی تلقّی می­شود و می­تواند بر همه­ی ابعاد زندگی سایه افکند و آن را معنادارتر سازد. قرآن کریم می فرماید: وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ  مَا أُرِيدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَمَا أُرِيدُ أَنْ يُطْعِمُونِ  إِنَّ اللهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِين الذاريات.^[2]

عبادت در معنای اخص خود به معنای اعمال خاصی مانند نماز، روزه، حج، انفاق و امثال آن می­باشد که به صورت واجب یا مسحب انجام می­شود، مثل نماز واجب و نمازهای مستحب یا روزه واجب (مثل روزه­ی ماه مبارک رمضان) یا انفاق واجب (مثل خمس) و انفاق مستحب (مثل صدقه). انسان بعد از انجام واجبات می­تواند با مستحبّات به خدای سبحان نزدیک و نزدیک تر شود، تا جایی که در روایت آمده است: وَما تَقَرَّبَ إِلَيَّ عَبْدِي بِشيءٍ أَحَبّ إِليَّ مِمَّا افْتَرضْتُ عَليْه، وما يَزالُ عَبْدي يَتَقَرَّبُ إِليَّ بِالنَّوَافِلِ حتَّى أُحِبَّهُ، فإِذا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ، وَبَصرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ، وَيَدَهُ الَّتي يَبْطِشُ بِها، وَرِجْلَهُ الَّتي يَمْشي بِها، وإِنْ سَأَلني لأُعْطِيَنَّهُ، ولَئِنِ اسْتَعاذَنِي لأُعِيذَنَّهُ، وما تَرَدَّدْتُ عَنْ شَيءٍ أَنا فَاعِلُهُ تَرَدُّدِي عَنْ نَفْسِ الْمُؤْمِنِ، يَكْرَهُ المَوْتَ، وَأَنَا أَكْرَهُ مَسَاءَتَه.

و همه­ی اینها در صورتی است که عبادت علاوه بر آن که به صورت صحیح باید انجام بپذیرد، باید مورد قبول و پذیرش نیز قرار گیرد. شرط اخلاص و پرهیز از شرک در عبادت مهم­ترین شرط عبادت است، چنان که در آیه شریفه می فرماید: فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحًا وَلاَ يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا^[3]

مطلب دوم: (برخی از عبادات در خانواده)

الف) نماز و نیایش در خانواده

نماز از مهم ترین عبادت روزانه است. قرآن کریم به صراحت می فرماید: «وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا». در گزارش های مربوط به صدر اسلام آمده است که پیامبر بزرگوار اسلام به نماز می ایستاد و حضرت خدیجه و امیرمؤمنان پشت سر ایشان سه نفری نماز می خواندند که آثار تربیتی چنین نماز جماعت خانوادگی قطعا دارای ارزش مطالعاتی فراوانی می باشد.  همچنین شرکت در مسجد و نماز جماعت به صورت خانوادگی صورت دیگری از این عبادت است.

ب) تلاوت قرآن کریم:

تلاوت قرآن کریم در خانواده یکی از عبادات خوب است که در خانواده می تواند اجرا شود و دارای آثار خوبی بر خانواده نیز می باشد. پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله و سلم فرمود: خانه های خود را با تلاوت قرآن نورانی کنید: نوّروا بیتوکم بتلاوه القرآن.

ج) روزه­داری در خانواده:

روزه از بزرگ ترین عبادات است که انجام آن در خانواده زیباترین جلوه های معنویت را به نمایش می گذرارد، از جمله این که:

ـ خانواده تصمیم می گیرند برای رضای الهی سحرگاهان بیدار شوند؛

ـ در کنار هم به عبادت می­پردازند و برای همدیگر دعا می کنند؛

ـ هماهنگ با هم از طلوع سپیده صبح تا مغرب از خوردن و آشامیدن و ... پرهیز می کنند و عبودیت را تمرین می کنند و  ...

امام صادق علیه السلام می فرماید: بدانید که روزه، تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست...؛ پس هنگامی که روزه هستید، زبان خود را از دروغ حفظ کنید، چشم های خود را از حرام بپوشانید؛ با یکدیگر دعوا نکنید، به همدیگر حسد نورزید، غیبت یکدیگر را نکنید، با هم بحث و جدل ننمایید، دروغ نگویید، با یکدیگر مخالفت نکنید، بر هم خشم نگیرید، به یکدیگر ناسزا نگویید، همدیگر را آزار و اذیت نکنید، به دیگران ستم ننمایید، یکدیگر را به ستوه نیاورید و از یاد خدا و نماز غافل نشوید.

خانواده­ها می توانند با برنامه ریزی برای عباداتی نظیر نماز، تلاوت قرآن کریم و روزه داری در محیط خانواده از آثار و برکات آن بهره مند شوند و به پشتوانه­ی معنوی عبادت، استحکام خانواده را دو چندان سازند؛ چرا که عبادت دلها را به هم نزدیک می سازد و کانون خانواده را سرشار از انس و الفت می­نماید.

مطلب سوم: (تأثیر عبادت بر خوشبختی خانواده)

تأثیرات مثبت عبادت بر خوشبختی خانواده در سه بخش قابل بررسی است:

الف) در بعد فکری: عبادت، موجب توسعه­ی حیات و گسترش بینش انسان تا مرزهای فراماده می­شود و انسان را از تنگنا و محدوده­ی تنگ و تاریک ماده و تزاحم دنیای مادی بیرون می آورد. بدین جهت زندگی زن و مرد و خانواده معنادار می­گردد و این امر موجبات استحکام و قوام خانواده را فراهم می­نماید. 

ب) در بعد اخلاقی: برخی اخلاق را در چهار دست بندی کرده­اند: اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی، خانوادگی و اخلاق بندگی. اخلاق بندگی به ارزش های اخلاقیِ ارتباط بندگان با پروردگارشان می­پردازد و بر حوزه های سه گانه­ی دیگر تأثیر گذار است. همه­ی حوزه­های فردی و اجتماعی است. در حقیقت، عبادت موجب ارتقاء اخلاق بندگی می­شود و پشتوانه­ی محکمی برای سایر حوزه­های اخلاق فردی،  خانوادگی و اجتماعی به وجود می آورد و آثار مثبت خود را برجای می­نهد.

ج) در بعد عملی: عبادت موجب هماهنگ تر شدن کلّ خانواده است. به علاوه، عبادت آرامش عمیقی را در حوزه­ی عملی برای انسان به ارمغان می آورد؛ چرا که او را با خداوند مقتدر و مهربان و سر منشأ هر آسایش و امنیتی مرتبط می نماید و بدین ترتیت قدرت تحمّل مشکلات را در متن زندگی روزمره افزون می­کند. برخی از تحقیقات علمی نشان می­دهد «افرادی که برای مدت طولانی با هم زندگی کرده بودند، مذهب و رفتارهای مذهبی را مهم ترین عامل رضایت مندی در ازدواج تلقی کرده اند» «و انجام رفتارهای مذهبی، مهم ترین عامل ثبات و پایداری ازدواج است».

بنابراین بی هیج تردید باید گفت که عبادت در همه­ی  ابعاد فکری، اخلاقی و عملی تأثیرات مثبت دارد و موجب خوشبختی و سعادت خانواده است. شرح چگونگی و مکانیزم تأثیر گذاری عبادت بر خوشبختی خانواده مجال دیگری می­طلبد که به هفته­ی آینده موکول می­شود.